Οι αντωνυμίες

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στη θέση ονομάτων ή επιθέτων, λέγονται αντωνυμίες.
Οι προσωπικές αντωνυμίες φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου: εκείνον δηλαδή που μιλάει (πρώτο πρόσωπο εγώ), εκείνον στον οποίον απευθυνόμαστε (δεύτερο πρόσωπο εσύ) και εκείνον για τον οποίον γίνεται λόγος (τρίτο πρόσωπο αυτός). 

Α΄ ΠΡΟΣΩΠΟ     Β΄ ΠΡΟΣΩΠΟ                   Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ
                         
                                                   ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

Ον. εγώ                 εσύ                     αυτός (τος)       αυτή (τη)          αυτό (το)            
Γεν. εμένα (μου)   εσένα (σου)        αυτού (του)      αυτής (της)       αυτού (του)
Αιτ. εμένα (με)      εσένα (σε)          αυτόν (τον)       αυτή(ν) [τη(ν)]  αυτό (το)

                                             ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

Ον. εμείς               εσείς                  αυτοί (τοι)         αυτές (τες)        αυτά (τα)
Γεν. εμάς (μας)     εσάς (σας)         αυτών (τους)     αυτών (τους)     αυτών (τους)
Αιτ. εμάς (μας)     εσάς (σας)          αυτούς (τους)   αυτές (τις/τες)   αυτά (τα)


Οι προσωπικές αντωνυμίες σχηματίζουν δύο διαφορετικούς τύπους: τους δυνατούς και τους αδύνατους. Αδύνατοι είναι αυτοί που βρίσκονται μέσα στις παρενθέσεις (π.χ. μου, σου, του, μας κ.λπ.). Όλοι οι άλλοι αποτελούν τους δυνατούς τύπους.

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τα άρθρα με τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών και αυτό γιατί τα άρθρα συνοδεύουν ονόματα π.χ. τον αγρότη, ενώ οι αντωνυμίες συνοδεύουν ρήματα π.χ. τον φώναξα. 

	ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
		Οι αντωνυμίες που φανερώνουν σε ποιον ανήκει κάτι (τον κτήτορα)  λέγονται κτητικές και είναι οι εξής:
		Α’ προσώπου: δικός μου, δική μου, δικό μου δικός μας, δική μας, δικό μας Β’ προσώπου: δικός σου, δική σου, δικό σου δικός σας, δική σας, δικό σας Γ’ προσώπου: δικός του (της), δική του (της), δικό του (της) δικός τους, δική τους, δική τους

Προσοχή! Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις κτητικές αντωνυμίες με τις προσωπικές. Οι κτητικές αντωνυμίες μπαίνουν ύστερα από ουσιαστικό π.χ. η τσάντα μου, ενώ οι προσωπικές συνοδεύουν ρήμα π.χ. Μου μίλησε

Για να καταλάβω αν μια αντωνυμία, η οποία είναι γραμμένη με αδύνατο τύπο, είναι προσωπική ή κτητική, την αντικαθιστώ με τον αντίστοιχο δυνατό τύπο π.χ. Το αμάξι μου - το δικό μου αμάξι  (κτητική), ενώ: Με χτύπησε - χτύπησε εμένα (προσωπική).

ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι αυτοπαθείς αντωνυμίες μάς δείχνουν ότι το ίδιο πρόσωπο ενεργεί αλλά και δέχεται την ενέργεια του ρήματος.
   
                                              ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

Α΄ ΠΡΟΣΩΠΟ                          Β΄ ΠΡΟΣΩΠΟ                       Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ

Ον. ο εαυτός μου                      ο εαυτός σου                         ο εαυτός του/της
Γεν. του εαυτού μου                 του εαυτού σου                     του εαυτού του/της
Αιτ. τον εαυτό μου                    τον εαυτό σου                       τον εαυτό του/της

                                      ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

Α΄ ΠΡΟΣΩΠΟ                          Β΄ ΠΡΟΣΩΠΟ                      Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ

Ον. ο εαυτός μας                      ο εαυτός σας                         ο εαυτός τους
Γεν. του εαυτού μας                 του εαυτού σας                      του εαυτού τους
        των εαυτών μας                των εαυτών σας                     των εαυτών τους
Αιτ. τον εαυτό μας                    τον εαυτό σας                        τον εαυτό τους
       τους εαυτούς μας               τους εαυτούς σας                  τους εαυτούς τους


Ορισμένες φορές η αυτοπάθεια δηλώνεται με την επιλογή του κατάλληλου ρήματος στην παθητική φωνή π.χ. λούζω τον εαυτό μου = λούζομαι.


ΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι αντωνυμίες που ορίζουν και ξεχωρίζουν  κάτι από άλλα του ίδιου είδους λέγονται οριστικές και είναι οι εξής: ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο (μαζί με το άρθρο, κλίνεται όπως τα επίθετα σε -ος, -α, -ο) και μόνος μου, μόνη σου, μόνο του (κλίνεται όπως τα επίθετα σε -ος, -η, -ο), ενώ συνοδεύεται από τη γενική του αδύνατου τύπου της προσωπικής αντωνυμίας.

Προσοχή να μην μπερδεύουμε τη χρήση τους π.χ. Γνώρισα τον ίδιο τον Πρωθυπουργό.
Γνώρισα τον ίδιο Πρωθυπουργό. Ο Τάκης είναι ίδιος ο Πρωθυπουργός.


ΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ 

Δεκτικές λέγονται οι αντωνυμίες εκείνες που τις χρησιμοποιούμε, όταν δείχνουμε κάτι και είναι οι ακόλουθες:

α) αυτός, αυτή, αυτό     (για να δείξουμε όσα βρίσκονται κοντά μας)
β) (ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο     (για να δείξουμε όσα βρίσκονται πολύ κοντά μας)
γ) εκείνος, εκείνη, εκείνο     (για να δείξουμε όσα βρίσκονται μακριά μας)
δ) τέτοιος, τέτοια, τέτοιο      (για να δείξουμε ποιότητα)
ε) τόσος, τόση, τόσο      (για να δείξουμε ποσότητα)


ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ 

Αναφορικές λέγονται οι αντωνυμίες με τις οποίες μία ολόκληρη πρόταση αναφέρεται, δηλαδή αποδίδεται σε μία άλλη λέξη και είναι οι εξής:

α) το άκλιτο που
β) ο οποίος, η οποία, το οποίο
γ) όποιος, όποια, όποιο και το ό,τι
δ) όσος όση, όσο

Το αναφορικό ό,τι διαφέρει από τον ειδικό σύνδεσμο ότι στα εξής σημεία: πρώτον παίρνει υποδιαστολή και δεύτερον μπορεί να αντικατασταθεί από το οτιδήποτε. Επίσης χρησιμοποιούνται και τα οποιοσδήποτε, οσοδήποτε.


ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ 

Ερωτηματικές λέγονται οι αντωνυμίες που τις χρησιμοποιούμε, όταν θέλουμε να ρωτήσουμε και είναι οι εξής:

α) τι; (άκλιτο)
β) ποιος, ποια, ποιο;   (Κλίνεται όπως τα επίθετα σε -ος, -α, -ο)
γ) πόσος, πόση, πόσο;

Προσέχουμε ώστε να μην μπερδεύουμε την ερωτηματική αντωνυμία ποιο με το ποσοτικό επίρρημα πιο.

Στη γενική πτώση χρησιμοποιούμε και τους τύπους ποιανού - ποιανής - ποιανού και ποιανών.

Επίσης μερικές φορές χρησιμοποιούμε και για τα τρία γένη την αντωνυμία τίνος.


ΑΟΡΙΣΤΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Αόριστες λέγονται οι αντωνυμίες που τις χρησιμοποιούμε, όταν μιλάμε αόριστα για κάποιον ή για κάτι που δε γνωρίζουμε ή δε μας ενδιαφέρει να προσδιορίσουμε.

Οι αόριστες αντωνυμίες είναι οι εξής:

α) ένας, μία (μια), ένα
β) κανένας (κανείς), καμία (καμιά), κανένα
γ) κάποιος, κάποια, κάποιο   (Κλίνεται όπως τα επίθετα σε -ος, -α, -ο)
δ) μερικοί, μερικές, μερικά
ε) κάτι, κατιτί, καθετί
στ) τίποτε (τίποτα)
ζ) κάμποσος, κάμποση, κάμποσο
η) κάθε, καθένας, καθεμιά, (καθεμία), καθένα
θ) άλλος, άλλη, άλλο   (Κλίνεται όπως τα επίθετα σε -ος, -η, -ο)
ι) (ο,η,το) τάδε, δείνα







Υπογράμμισε τις αντωνυμίες στις παρακάτω προτάσεις και γράψε δίπλα το είδος τους.

α) Θέλω να φάω κάτι.     ________________________
β) Αυτό το περιοδικό ζήτησα.   ______________________
γ) Φέρε το βιβλίο μου.    _____________________
δ) Πρόσεχε τον εαυτό σου.  _____________________
ε) Δεν είναι τέτοιος άνθρωπος.  _______________________
στ) Θα σου διαβάσω όποιο βιβλίο θέλεις.   _____________________
ζ) Τίνος παιδιού είναι η σάκα;   _________________________
η) Εμένα δε μου αρέσουν αυτά.  ________________________
θ) Όλο μένω μόνος μου.    __________________________
ι) Τι κάνει εκείνη η γυναίκα;   _________________________